De compositie van de Eerste Brief van Johannes

Abstract

De Eerste Brief van Johannes (1 Johannes) is een document dat de uitlegger voor veel vragen stelt. Het is om te beginnen de vraag of we hier wel met een brief te maken hebben. Een prescript, een prooemium, groeten en een zegenwens, vaste onderdelen van een antieke brief en zonder moeilijkheden terug te vinden in bijvoorbeeld 2 en 3 Johannes, ontbreken hier; onze brief lijkt eigenlijk alleen maar uit een briefcorpus te bestaan. Daar staat dan weer tegenover dat voor een antieke brief essentiële momenten als ϕιλοϕÏόνησις ‘vriendschappelijke gezindheid’,παÏουσία ‘aanwezigheid’ (van de afzender bij de geadresseerde) en όμιλία ‘gesprek’, wel degelijk in 1 Johannes te vinden zijn. Bovendien is het document, zoals we nog zullen zien, net als een brief gericht tot een specifieke groep naar aanleiding van een specifiek probleem. Het geschrift is waarschijnlijk het best te karakteriseren als een hulpmiddel bij het verstaan van het Evangelie van Johannes, of misschien nog eerder van de johanneïsche theologie: de auteur wil naar aanleiding van gerezen problemen zijn lezers het naar zijn mening juiste begrip van aspecten van de johanneïsche theologie inprenten.2 Vanwege dit alles, voor het gemak en in aansluiting bij een lange traditie, zal ik in het onderstaande 1 Johannes als ‘brief’ blijven aanduiden.